De parlementaire democratie verkeert in crisis. De particratie holde die al langer uit. De slagkracht van democratisch verkozen beleidsmakers verdunde ook door het toegenomen belang van globale markten en transnationale instellingen, gaande van de Europese Unie tot het Internationaal Monetair Fonds. Het nettoresultaat is een bestel dat in naam nog wel democratisch is, maar waarin de gevolgde marsorders feitelijk worden bepaald door economische imperatieven, technocratische expertise, en de uitkomsten van ondoorzichtig overleg tussen publieke instellingen, private spelers en andere stakeholders.

Government wordt van langsom meer vervangen door governance, zonder veel electorale legitimiteit of parlementaire controle. Die nieuwe manier van besturen tast bovenal de kern van alle democratische politiek aan: de publieke strijd over de invulling van het algemeen belang, en de vertaling van de uitkomsten van die controverse in publiek aanvechtbaar beleid.

Het rechtspopulisme verwacht de remedie van een herstel van de nationale volkswil. Op links krijgt de idee van directe burgerdemocratie veel bijval: gelote inwoners beraden zich samen over hete hangijzers met het oog op een beargumenteerde consensus. Dat soort democratie van onderop verandert niets aan het geslonken stuurvermogen van overheden. En het is evengoed onpolitiek: deliberatieve enigheid vervangt politieke onenigheid.

Net als het volkspopulisme negeert het burgerpopulisme ook de wederzijdse afhankelijkheden tussen politiek en economie. Die beide sferen moeten dringend sterker worden gepolitiseerd. Dat is het programma van een transformatieve democratie die zich verbindt met de praktijk van een radicaal reformisme.

Rudi Laermans is socioloog, auteur en vertaler. Hij is emeritus-hoogleraar sociale theorie aan de Katholieke Universiteit Leuven en was gastdocent theorie aan meerdere kunsthogescholen. Recent publiceerde hij de essaybundel Ik, wij, zij (2020) en het boekessay Gedeelde angsten (2021). Als vertaler werkte hij mee aan Eigenzinnigheid, werk en geschiedenis. Over menselijke vermogens (2023) door Oskar Negt en Alexander Kluge. Laermans is tevens werkzaam als kunst- en cultuurcriticus en neemt actief deel aan het maatschappelijk debat.